En sık görülen deri problemlerinden biri de ayak mantarıdır. Nüfusun artışı, toplu yaşam alanlarının ve insani temasın çoğalması, turizm, savaşlar, göçler ve hijyen kurallarına dikkat edilmemesi ayak mantarlarının görülme sıklığını arttırmaktadır. Çünkü yukarıda sayılan faktörler hastalığı oluşturan mikropların hem üremesini hem de bulaşmasını kolaylaştırmaktadır. Diğer yandan kişiye ait diyabet, obezite, beslenme bozukluğu, dolaşım bozukluğu gibi genel sağlık problemleri ve ayakla ilgili sorunlar ayak mantarlarının oluşmasını kolaylaştırırlar.
Belirtiler başlar başlamaz hekime gidilirse ayaktan tedavisi kolayca yapılabilecek ayak mantarları ihmal edilirse komplikasyonlara ve yeni problemlerin oluşmasına yol açar. Bunların tedavisi uzun sürebilir. Eğer damar iltihaplanmaları oluşursa hastaneye yatırılarak tedavi gerektirebilir.
Ayak Mantarı (Tinea Pedis) Nedir?
Ayak mantarı çoğunlukla ‘dermatofit’ nadiren ‘candida’ cinsi mantar mikroplarının sebep olduğu ayağa yerleşen enfeksiyon hastalığıdır. Büyük çoğunlukla ayakta mantar hastalığına sebep olan mikroplar dermatofit cinsi mantarlar olduğu için ayak mantarı denince 'Tinea Pedis' akla gelir.
Ayak mantarları sebep olduğu kaşıntı, yanma, ağrı, kötü koku ve deri döküntüleri gibi belirtilerle kişiyi rahatsız eder ve hekime yönlendirebilir. Erken dönemde tanı ve tedavi yapıldığında kısa sürede ve kolayca tedavi edilebilecekken hastalık ilerlediğinde ve diğer deri bölgelerine yayıldığında tedavisi zorlaşmakta ve uzamaktadır.
Ayak Mantarının Belirtileri Nelerdir?
Bir çok farklı belirtiye yol açabilir. Kimi hastada bir iki belirti varken kimisinde birkaç tanesi bir arada olabilir. Başka deri hastalıklarını taklit edebildiğinden karıştırılmasına sebep olabilir. Ayak mantarlarının başlıca belirtileri aşağıda sıralanmıştır;
- Kaşıntı
- Yanma hissi
- Ağrı
- Kötü koku
- Kızarıklık
- Maserasyon (derinin su ile şişmesi)
- İçi su dolu kabarcıklar (veziküller)
- Kepeklenme (deskuamasyon)
- Nasırlanma (hiperkeratoz)
- Deri çatlakları
Ayak Mantarının Tipleri Nelerdir?
Ayakta daha az görülen candidaların yol açtığı ayak mantarı hastalığında parmak aralarına yerleşim görülür. Derisi sulantılıdır. Parmak arasında kızarıklık ve üzerinde beyaz görünümlü, su ile şişmiş bölüm karşımıza çıkar.
Ayaklarda çok daha sıklıkla mantar hastalığı yapan dermatofitler ise üç farklı tipte klinik görünüme yol açabilirler;
1. Parmak Arası Yerleşim (İntertriginöz Tip)
Parmak aralarında ve altlarında soyulma, çatlak, maserasyon (derinin su ile şişmesi) ve ödem görülür. Kaşıntı ve kötü koku vardır. Çoğunlukla ayakkabı basıncı ve ıslaklığın fazla olduğu dördüncü parmak aralığında başlar. En az başparmak aralığında görülür.
Mantar enfeksiyonu parmak aralarından parmak altına ve tabanın ön kısmına yayılır. Kronik tiplerde aylarca hatta yıllarca sürebilir. Ayağı çok terleyenlerde sık görülür. Bu açıklıklardan bakteri cinsi mikroplar girerek ikincil enfeksiyonlara yol açabilir.
2. Kabarcıklı Tip (Vezikülobülloz)
Çoğunlukla parmak arası tiple beraber bulunur. En çok görüldüğü yer tabanın iç yan ortası ve topuktur. İlerlerse bütün tabana yayılır. Çoğunlukla ayak sırtında (üst kısmında) görülmez. İçi su dolu kabarcıkların yerleşimi derindir. Ayak derisi kalın olduğundan kabarcıklar sert kitle halinde görülür. Kabarcıklar yırtılınca çok hassas bir alan ortaya çıkar. Kaşıntı çok fazladır. Bu tip ayak mantarına ellerde alerjik tepkime olan id reaksiyonu eşlik eder.
3. Nasır Benzeri Tip (Kuru Kepekli ya da Hiperkeratozik)
Uzun seyirli bir tiptir. Yaygın, ince, gümüş beyazı renginde kepeklerle kendini gösterir. Bunlar deriye sıkıca yapışıktır. Ayağın tabanı ve yanlarını tutar. Taban kırmızı renkli ve hiperkeratozik (nasır benzeri) görünümdedir. Bazen kepeklenme ve soyulma ayak bileğine kadar çıkabilir. Ayak çoğunlukla kurudur.
Ayak Mantarı Neden Olur?
Mantar mikropları tabiatta çok yaygın olarak bulunur. Bu mikropların bulaşması için kişinin kendisiyle ya da çevreyle ilgili hazırlayıcı sebepler gereklidir. Bunlar aşağıda belirtilmiştir:
Kendisi ile ilgili hazırlayıcı sebepler;
- Diyabet
- Obezite
- Aşırı terleme (hiperhidroz)
- Tiroid bezinin aşırı çalışması (Hipertiroidi)
- Derinin kuru tutulmaması
- Bağışıklık sistemi yetersizlikleri
- Beslenme yetersizlikleri ya da bozuklukları
- Uzun süreli antibiyotik kullanımları
- Uzun süreli kortikosteroid kullanımları
- Bağışıklığı baskılayan ilaç kullanımları
- Organ nakilleri
- Metobolik sendrom
- Bazı sistemik ve metabolik hastalıklar
Çevre ile ilgili hazırlayıcı faktörler;
- Sentetik ayakkabı ve terlikler
- Sıkan ayakkabı giymek
- Sentetik çoraplar
- Nemli iklim şartları
- Yetersiz güneş
- Ortak kullanılan terlik ve ayakkabılar
- Ortak kullanılan havlular
- Ortak havuzlar
- Ortak hamamlar
- Göl, ırmak, deniz gibi sulu ortamlar
- Kalabalık işyerleri
- Okul yurtları
- Kışlalar
- Toplu kamp yaşantısı
- Savaşlar
- Göçler
Ayak Mantarı Bulaşıcı mıdır?
Hastalığı oluşturan etkenler tabiatta yaygın olarak bulunan mantar cinsi mikroplardır ve her biri çok bulaşıcıdırlar. Genellikle yakın temas halinde olunan eş, çocuk, anne-baba, kardeş ve iş arkadaşı gibi kişilerden daha sıklıkla bulaşırlar. Mikroplu su kaynakları, toprak, hayvanlar ve insanlardan direkt temas ya da ortak mekan kullanımı sonucu bulaşabilir. Mikroplar başkalarından bulaştığı gibi vaktinde tedavi edilmezse hastanın kendi sağlam deri bölgelerine de bulaşarak hastalık yayılabilir. Örneğin ayak mantarı tedavi edilmediğinde ellere, tırnaklara, genital bölge ve kasıklara bulaşıp yayılma gösterebilir.
Ayak Mantarı Nerelerden Bulaşır?
Hastalığa sebep olan mikroplar tabiatta çok yaygındır ve insanın yaşam alanlarında karşılaşma ihtimali çok fazladır. Bu mikroplar aşağıda belirtilen kaynaklardan insana bulaşabilir;
- Mantar bulaşmış terlik ve ayakkabılar
- Mantar mikrobu bulaşmış çoraplar
- Mikroplu banyo, tuvalet ortamları
- Ortak kullanılan havlular
- Spor salonları ve malzemeleri
- Spa, hamam, sauna ve benzeri ortamlar
- Havuz, dere, ırmak, göl ve deniz gibi sulu ortamlar
- Tarla, bahçe, kumsal ve dağlar gibi topraklı bölgeler
- Kedi, köpek, koyun, keçi, inek ve at gibi mantar mikrobunu kapmış hayvanlar
- Derisinde mantar hastalığı olan insanlar (genellikle ayaktan bulaşır)
Ayak Mantarı Hangi Yaşlarda Görülür?
Ayak mantarı en sık yetişkin erkeklerde görülür. Kadınlarda erkeklere göre daha azdır. Ergenlik öncesi çocuklarda çok seyrek rastlanır. Yaşlılarda görülme sıklığı gençlere göre azdır.
Günlük Hayatımızı Nasıl Etkiler?
Sebep olabildiği kaşıntı ve yanma hissi ile kişinin dikkatini dağıtabilir. Hastanın aklı hep ayağında kalabilir. Kötü kokuya sebep olursa sosyal ilişkilerini hatta cinsel yaşantısını bile olumsuz etkileyebilir. Hastalık yayılarak ayağını kaplamışsa görüntüsü kişinin moralini bozabilir. Örneğin çıplak ayaklarla plajda görünmek istemeyebilir. Mantara ilave olarak bakteri mikrobu kaparsa yürüyüşü zorlaşabilir. Evde ya da hastanede yatarak tedavi gerektirebilir.
Komplikasyonları Nelerdir?
Erken dönemde tedavisi ihmal edilen Ayak mantarları tek başlarına dahi önemli olmakla beraber komplikasyon oluşursa tedavileri daha da uzar ve zorlaşır. Ayak mantarlarının başlıca komplikasyonları aşağıda belirtilmiştir;
Mantarın Başka Vücut Bölgelerine Yayılması: Ayak mantarı tedavisiz kalırsa önce ayak tırnaklarına sonra ellere ve diğer vücut bölgelerine yayılabilir. En sık yayılma ayak tırnaklarına olur. Tırnaklarda kalınlaşma, renk değişikliği ve şekil bozukluğu tarzında belirtilerle kendini gösterir.
Sekonder Bakteriyel Enfeksiyon (Enfekte Tinea Pedis): Mantar hastalığının oluşturduğu deri çatlaklarından bakterilerin girmesi sonucu meydana gelir. Ağrı, kızarıklık, şişlik ve hareket kısıtlaması yapar.
Erizipel (Yılancık): Derideki aralıklardan bakteri girişi ve yüzeysel lenf damarlarını iltihaplandırması ile oluşur. Erizipel ayak sırtından (üzerinden) ayak bileğine ve bacağa doğru ilerleyen kızarıklık, şişlik, ateş ve ağrı ile seyreden önemli bir enfeksiyon hastalığıdır. Hastanın hareketini kısıtlar. Yatarak tedavi ile düzelebilir.
Lenfanjit: Derideki çatlaklardan giren bakterilerin daha büyük lenf damarlarını iltihaplandırması ile gelişir. Ayaktan bacağa doğru ilerleyen halat görünümlü kızarıklık, ağrı ve ateşe yol açan bir enfeksiyon hastalığıdır. Yatarak tedavi gerektirir. Sistemik antibiyoterapi uygulanmalıdır.
Mikotik Egzama: Mantar proteinlerine karşı vücudun verdiği bir tepkime ile aynı bölgede inflamatuar belirtiler oluşur. Kaşıntılı, sulantılı, egzamatöz, tanıyı zorlaştıran bir görünüm ortaya çıkar. Mantar hastalığının tedavisi ile birlikte egzamanın da tedavisi gereklidir.
İd Reaksiyonu (Dermatofitid): Mantar enfeksiyonu olan bazı kişilerde mantarların kendilerine veya metabolizma artıklarına karşı ileri derecede bir duyarlılık oluşur. Buna ‘id reaksiyonu’ adı verilir. En sık görülen şekli el parmaklarının yan yüzlerinde, küçük, içi su dolu kabarcıklar (veziküller) oluşturan gruplardır. Bunlar bazen kaşıntılı bazen kaşıntısız olurlar. Belirtiler ayak mantarı tedavi edildikten sonra kendiliğinden kaybolur.
Hangi Hastalıklarla Karıştırılabilir?
Zengin klinik belirtilere yol açabilen ayak mantarlarını teşhis etmek dermatoloji hekimleri için genellikle kolay olsa da bazen çok karıştırılabilecek görünümler de oluşabilir. En sık karıştığı durumlar aşağıda belirtilmiştir;
- Sedef Hastalığı (Psoriasis)
- Temas Egzaması (Kontak Dermatit)
- Aşırı terlemenin deri belirtileri
- İlaç reaksiyonlarına bağlı deri döküntüleri
- Doğumsal aşırı deri kurulukları (İktiyozis)
- Doğumsal ayak taban derisi kalınlaşmaları (Kongenital planter hiperkeratozlar)
Ayak Mantarında Nasıl Tanı Konur?
Öncelikle önemli olan hastadan alınan bilgiler (anamnez) ve muayene bulgularıdır. Dermatoloji uzmanı için bu bilgiler genellikle yeterli olmakla beraber başka hastalıklarla karıştırıldığında tanıyı kesinleştirmek ve etken mikrobu tespit etmek amacıyla direkt mikroskobik inceleme yapılır. Bunun için derideki hasta bölgeden kazıntı yapılarak lam-lamel arası preparat hazırlanır. Etken mantar mikroskopta tespit edilir. Çok nadiren gerek görülürse kültür yapılarak mikrop türü saptanabilir.
Ayak Mantarı Tedavisi Nasıldır?
Ayak mantarı tedavisi çok yönlü ele alınmalıdır. Bir yandan hastalığı oluşturan mikropların bulaşmasını, üremesini ve yayılmasını sağlayan hazırlayıcı faktörlerle mücadele edilirken diğer yandan ayak mantarını geçirecek tedavi uygulanır. Buna göre tedavi stratejisinde aşağıda belirtilen hususlara dikkat edilir;
- Diyabet, obezite, hipertroidi, aşırı terleme, dolaşım bozukluğu ve bağışıklık yetersizlikleri gibi genel hastalıkların tedavisi yapılmalıdır.
- Beslenme yetersizlikleri ve hataları varsa düzeltilmelidir.
- Ayak basma ve postür (duruş) bozukluğu gibi ortopedik sorunlar düzeltilmelidir.
- Ayakta nasırlar varsa tedavi edilmelidir.
- Ayakkabılar bol ya da sıkı olmamalı, ayağa uygun ölçülerde olmalıdır.
- Doğal ürünlerle üretilmiş ayakkabı ve çorap giyilmelidir.
- Çoraplar sık sık değiştirilmelidir.
- Mümkünse en az iki ayakkabı dönüşümlü giyilmelidir.
- Ayaklar mümkün olduğunca kuru tutulmalı, ıslanınca hemen kurulanmalıdır.
- Ayakkabı, terlik, çorap ve havlu kullanımı önemlidir. Bunlar mutlaka kişiye ait olmalı başkalarıyla ortak kullanılmamalıdır.
Bir yandan yukarıda belirtilenlere dikkat edilirken diğer yandan dermatoloji hekimi dıştan uygulanan ve ağız yoluyla verilen ilaçlarla hastalığın gerilemesini ve iyileşmesini sağlamaya çalışır.
Ayak mantarlarında zaman zaman görülen ve yukarıda açıklanan erizipel, sekonder enfeksiyon gibi komplikasyonlar oluşmuş ise belli süre yatarak tedavi gerekebilir.
Ayak mantarlarının ve komplikasyonlarının tedavi süreci düzenli kontrol ve takip gerektirmektedir. Dermatoloji uzmanı yönetiminde bu süreç hastalığın tipine ve yaygınlığına göre birkaç hafta ile birkaç ay arasında değişebilir. Ancak sonuçta elde edilen ayak sağlığı, konforu ve estetiği her şeye değmektedir.
