Güneş yaşamımız için olmazsa olmaz temel ihtiyaçlarımızdandır. Ancak güneşe maruz kalma süresi gereken miktarı ileri derecede aştığında güneş ışınları deri yanıklarına sebep olabilmektedir. Bu durum genellikle tatillerde karşımıza çıkıp tatilimizi de zehir eden ve günlerce süren ağrılı deri soyulmalarına yol açmaktadır. Acılı ve komplikasyonlu süreçlerin oluştuğu güneş yanıklarına maruz kalmamak için güneş yanıklarının nasıl oluştuğunu ve oluşmaması için nasıl önlemler almamız gerektiğini bilmemiz gerekir.
Güneş Yanığı Nedir?
Güneş yanığı cildin yoğun güneş ışığına maruz kalması ile meydana gelen ve aniden ortaya çıkan toksik bir deri iltihaplanmasıdır. Buna sebep olan güneş spektrumu içindeki Ultraviyole-B (UV-B) ışınlarıdır. Açık cilt renkli olanlar ve çocuklar daha hassastır. Güneş yanığı geniş deri bölgelerinde oluşursa ateş, üşüme, titreme, bulantı, kusma gibi genel belirtilere de yol açabilir. Hatta hayatı tehdit ederek hastaneye yatışı bile gerektirebilir.
Güneş Yanığı Nasıl Oluşur?
Derinin genetik özelliklerine ve deri tipine uygun olmayan miktarda ve uzun süre güneş ışınlarına maruz kalma sonucu oluşur. Işık kaynağı ve deri tipine bağlı özellikler de meydana gelen güneş yanığının şiddetini belirlemektedir.
Güneş Yanığının Şiddeti Nelere Bağlıdır?
Güneş yanıkları aşırı güneşlenme ve UV-B içeren ışık kaynaklarının kullanımıyla açıktan koyuya 6 deri tipinde de görülebilir. Genetik özellikler ve çevre etkilerine bağlı olarak farklı şiddetlerde ortaya çıkabilir.
Deniz kıyısında ve dağlık bölgelerde UV ışınlarını engelleyen toz partikülleri daha az bulunduğu için bu bölgelerde güneş ışığı daha çok zarar verir. Ek olarak kızarıklık yapıcı UV ışınları bu bölgelerde su, kum ve kar yüzeyinden yansıyarak deriye daha çok ulaşır. Bu yüzden yaz ve kış tatillerinde güneş yanıkları daha çok görülmektedir.
Güneş yanığının şiddeti aşağıdaki unsurlara bağlıdır;
- Işık kaynağından ulaşan enerjinin yoğunluğu
- Işınlanma süresi
- Üst derinin kalınlığı
- Işınımı alan derinin rengi (pigment derecesi)
Güneş Yanığını Önlemek İçin Nelere Dikkat Edilmelidir?
UV ışınlarıyla yoğun karşılaşılan bölge ve zamanlarda güneşten korunmak önemlidir. Bu sebeple şunlara dikkat edilmelidir;
- Yaz tatilinde saat 10:00’dan önce ve 17:00’den sonra deniz kenarında bulunulmalı, diğer zamanları güneş ışınları alınmayan başka faaliyetlerle geçirmelidir.
- Denizden çıkınca tatlı su ile tüm vücut yıkanmalı, güneş koruyucu sürülmeli, t-shirt ve şapka giyilmeli, güneş gözlüğü takılmalıdır.
- Kış tatili için dağa gidilince güneş gözlüğü ve maske gibi tüm yüz ve gözleri koruyucu önlemler mutlaka alınmalıdır.
- Kırsalda tarla çalışanları tüm gün çalışacaklar ise mutlaka kol ve bacaklarını güneşten koruyacak açık renkli gömlek ve pantolon giymeli, yüzünü beyaz örtü, başını kenarı geniş şapka, gözünü güneş gözlüğü ile güneşten korumalıdırlar.
- Deniz kenarında ve dağlık bölgede normal yaşamını sürdürenler mümkün olduğunca öğlene yakın dışarıda bulunmamalı, güneş koruyucu krem ve losyonlar sürmeli, şapka ve güneş gözlüğü kullanmalıdırlar.
- Bronzlaşma amacıyla solaryuma girilmemelidir.
Güneş Yanığı Belirtileri Nelerdir?
Güneş yanığını oluşturacak ışınım miktarını aldıktan 4-6 saat sonra kızarıklık başlar. 12-24 saatte en üst düzeye varır. Kızarıklık genellikle üç günde sonlansa da şiddetli güneş yanıklarında daha uzun sürebilir.
Belirtiler ışık gören yerleri tutan bir temas egzaması tarzındadır. Önce yoğun bir kızarıklık, ödem (şişme) ve sıcaklık duygusu belirir. Hasta her hareketinde acı duyar. Hafif yanıklarda içi su dolu kabarcıklar oluşmaz. Yanık şiddetliyse içi su dolu kabarcıklar oluşur. Bunu ıslak ve kabuklu bir dönem izler. Pullanma sonrası deri iyileşir. Hafif yanıklarda kızarık alan üzerinde pullanma görülür, bunu melanin pigmenti artışına bağlı kararma (tunçlaşma) izler.
Yoğun güneşlenme ve güneş yanıklarında bulantı, kusma, baş ağrısı, ateş, titreme, boyun tutulması ve şok tablosu oluşabilir. Bitkinlik, sersemlik, baygınlık hissi varsa güneş çarpması da düşünülmelidir. Bu belirtiler varsa en kısa sürede bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır.
Eğer güneş yanıkları bebeklerde ya da çocuklarda meydana geldiyse her durumda bir doktora başvurulmalıdır.
Güneş Yanığının Tedavisi Nasıldır?
Hafif güneş yanıklarında hastalar evde kendi kendine yapacakları doğru işlemlerle yanığın tedavisini sağlayabilirler. İkinci derece ya da enfekte güneş yanıkları uzman hekim yardımı almayı gerektirir. Güneş çarpması belirtileri ile birlikte seyreden şiddetli güneş yanıkları ise acil tıbbi yardım gerektirmektedir.
Güneş Yanığının Evde Tedavisi Nasıldır?
Genel belirtilerin olmadığı, sadece kızarıklık, acı ve ağrının olduğu hafif durumlarda kişiler evde şunları uygulayabilir;
Ağrı ve rahatsızlığı azaltmak için;
- Serin bir banyo yapılabilir. Su ılıktan soğuk olmalı, aşırı soğuk olmamalıdır. 15 dakikalık su teması ciddi ölçüde rahatlatır. Duş alınıyorsa tahrişi önlemek için su hafif açılmalıdır.
- Banyo yaparken su dışında sabun, duş jeli vb. kullanılmamalıdır. Kullanılırsa tahriş etkisi artar. Yani sadece su ile duş yapılmalıdır.
- Ciltte su toplanması varsa duş yapılmamalı, maşrapa ile dökünerek yıkanılmalıdır. Çünkü duştaki suyun basıncıyla kabarcıklar patlayabilir.
- Banyodan sonra ya cilt kendi halinde kurumaya bırakılmalı ya da hafif hafif dokunarak kurulanmalıdır.
- Soğuk ve ıslak kompres yapılmalıdır. El bezi ya da temiz bir kumaş parçası soğuk suyla ıslatılır ve bölge üzerinde en az 20 dakika bekletilir. Gerek duydukça yeniden ıslatılır.
- Alerjinizin olmadığı parasetamol gibi hafif bir ağrı kesici ağrıyı hafifletebilir. Çocuklara aspirin verilmemelidir.
- Bol ve pamuklu kıyafetler giyilmelidir. Pamuklu kumaş cildin nefes almasına izin verir. Yün ve sentetik kumaşlar havayı içine hapseder ve tahriş edicidir.
Güneşe daha fazla maruz kalmayı ve zararın artışını önlemek için;
- Mümkün olduğunca dışarı çıkılmaz. Çıkılırsa gölgede kalınır. Mutlaka çıkmak gerekirse etkilenen bölgeleri örtecek şekilde giyinilmelidir.
- Güneş kremi sürülmelidir. Her dışarı çıkıştan yarım saat önce en az 30 koruma faktörlü güneş kremi sürülür. En geç 3-4 saat arayla sürme işi tekrarlanmalıdır.
- Bol su içilmelidir. Güneş yanığı vücudun susuz kalmasına sebep olduğundan günde 2-2,5 litre su içilmelidir.
- İyileşme aşamasına geçişte nötr nemlendirici kremler sürülmelidir. Kabarcıklar kalmamış ve güneş yanığının kızarıklığı hafiflemişse nemlendirici kremler sürülebilir. Yanığı takip eden 15-20 gün boyunca soyulmayı ve tahrişi önlemek için etkilenen bölgelere nötr nemlendirici kremler sürmeye devam edilmelidir.
Mutlaka Hekime Gidilmesi Gereken Durumlar Nelerdir?
Güneş yanığı yüzünden su dolu kabarcıklar oluşmuşsa bu ikinci derece bir yanıktır ve mutlaka uzman hekime başvurulmalıdır.
Hekime gelene kadar;
- Su dolu kabarcıklar patlatılmamalıdır. Eğer patlatılırsa enfeksiyon kapabilir, yara izi kalabilir.
- Kabarcıklar temiz giysilerle korunmalıdır. Enfeksiyonu önlemek için kıyafet giyip çıkarmadan önce eller yıkanmalıdır.
- Kendi kendine patlayan kabarcıklar olduysa kalan deri parçaları koparılmamalıdır. Böylece daha fazla tahriş ve enfeksiyon riski azaltılmış olur.
İkinci derece güneş yanıkları ile dermatoloji hekimine başvurulduğunda yanığın yaygınlığına ve kişinin özel durumuna uygun şekilde şu tedavilerden uygun olanlarını hekim uygular;
- Sistemik steroidler
- Sistemik antibiyotikler
- Antihistaminikler
- Analjezik ve antiinflamatuar ilaçlar
- Dıştan uygulanan steroid kremler
- Dıştan uygulanan antibakteriyel kremler
- Dıştan uygulanan epitelizan kremler
- Dıştan uygulanan nemlendirici krem ve losyonlar
Bu şekilde hekim kontrolü altında yanığın şiddetine göre 3-4 gün ile 15 gün arasında değişen sürelerde tedavi gerçekleştirilebilir.
Aşağıdaki belirtiler varsa ve bunlar su kabarcıklarının etrafındaysa cildin enfeksiyon kaptığı düşünülmelidir ve doktora gidilmelidir;
- Su toplayan yerin etrafında acı, şişme, sıcaklık ve kızarıklık
- Su toplayan yerden irin (cerahat) akması
- Boyun, koltuk altı, kasık gibi bölgelerde bezelerin (lenf nodüllerinin) şişmesi
- Ateş
Acil Tıbbi Yardım Gerektiren Durumlar Nelerdir?
Aşağıdaki belirtiler şiddetli güneş yanığının yanı sıra güneş çarpması ve su kaybını (dehidratasyon) düşündürdüğünden acil hastaneye yatırılarak tedavi gerektirmektedir ve mutlaka acil tıbbi yardım alınmalıdır;
- Bitkinlik
- Kafa karışıklığı
- Bayılma
- Sersemlik
- Basit ağrı kesicilerle geçmeyen ağrılar
- Hızlı nabız
- Hızlı soluma
- Aşırı susuzluk
- İdrar çıkışının durması
- Gözlerin içeri göçmesi
- Soğuk ve soluk deri
- Bulantı
- Kusma
- İshal
- Ateş
- Titreme
- Deri döküntüsü
- Gözlerde acıma hissi
- Gözlerin ışığa karşı hassaslaşması
- Şiddetli, ağrılı su dolu kabarcıklar. Özellikle 1 cm’den büyük olan kabarcıkların oluşması
Sonuç olarak, güneş yanıkları ne kadar dikkat edilse de sıklıkla meydana gelebilen dermatolojik problemlerden biridir. Tavsiye edilen önleyici tedbirlere başvurulur ise genellikle güneş yanıkları meydana gelmeden engellenebilir. Özellikle komplike ve şiddetli vakalarda mutlaka dermatoloji hekimine başvurulmalıdır. Böylece daha az acılı ve kısa sürede tedavi mümkün olabilir.
