Saç ve saçlı derinin hastalıkları dış görünümü olumsuz etkileyerek insan psikolojisini bozan hastalıklardır. Saç mantarları da dış görüntüyü bozan bulaşıcı bir deri hastalığıdır. Hijyene dikkat edilmeyen kalabalık ortamlardan daha çok bulaşır. Genellikle çocuk yaş grubunda görülür. Nadiren kendiliğinden geçebilir. Gecikmeksizin müdahale edilirse tamamen tedavi edilebilir.
Saç Mantarı Nedir?
Saç mantarı, saçlı deriye yerleşen dermatofit cinsi mantarların oluşturduğu bulaşıcı bir deri hastalığıdır. Saçın ve saçlı derinin görünümünde değişikliklere sebep olur. Hastalık çok ilerlemeden tedaviye başlanırsa belirtiler tamamen gerileyerek düzelebilir.
Saç Mantarı Bulaşıcı mıdır?
Saç mantarı bulaşıcıdır. Dermatofit cinsi mantarlar doğada yaygın bulunan mikroplar olduğundan bulaşması kolaydır. Saç mantarları çoğunlukla hasta insanlarla direkt deri teması ya da ortak eşya kullanımıyla bulaşmaktadır. Daha az miktarda enfekte hayvan, su ve toprak vasıtası ile bulaşabilir.
Saç Mantarı Çeşitleri ve Belirtileri Nelerdir?
Saç mantarının klinik görünümleri ve hastalık seyirleri farklı üç tipi mevcuttur;
1. Tinea Kapitis Süperfisyalis (Kuru Kel)
Hastaya fazla rahatsızlık vermez. Çoğunlukla ekonomik durumları kötü olan kalabalık ailelerin çocuklarında rastlanır. Erkek çocuklarda kız çocuklara göre 5-10 kat daha sık gözlenir. En çok 3-8 yaş arasında görülmekle beraber ergenliğe kadar rastlanabilir. Ergenlikten sonra yağ yapısı değiştiği için bu tip saç mantarı ergenlikten sonra görülmez.
Direkt temasın yanı sıra ortak kullanılan tarak ve makas gibi eşyalarla kolayca bulaşabilir. Belirtileri aşağıdaki gibidir;
- Kırık saçlar
- Bölgesel saç dökülmesi (Alopesi)
- Saçlı deride ince kepeklenme (Pitriyazik Deskuamasyon)
Enfekte bölgeler yuvarlak ve oval olup çapları nadiren 6-8 cm’yi geçer ve çoğu kez birden fazla sayıda olurlar. Kenarları hafif belirli ve ortaları ince kepeklidir. Vakaların %10’unda hastalık 2 yıl veya daha uzun süre devam edebilir. Kendiliğinden iyileşmeler görülebilir.
Bazı yörelerde hastalığa ‘Saçkıran’ denilse de dermatolojide saçkıran sözüyle ‘Alopesia areata’ kastedilmektedir.
2. Tinea Kapitis Profundus (Kerion Celsi)
Tinea kapitise süperfisyalis cinsi saç mantarına iltihabî değişiklikler eklenince adeta bir tümör görünümü ortaya çıkar ki buna ‘Kerion’ denir. Kerion Celsi 15-20 cm çapta, deriden kabarık, ağrılı, üzeri cerahatli, pis kokulu, akıntılı bir veya daha fazla sayıda plaklar halinde görülür.
Sonradan eklenen bakteriyel enfeksiyona bağlı olarak kılların geri gelemediği saç dökülmesi (Skatrisiyel Alopesi) meydana gelir. Bu plakların üzerindeki kıllar kendiliğinden dökülür. Kalan kıllar cımbızla çekilirse tereyağından kıl çeker gibi kolayca bağımsız olarak çıkarlar.
3. Tinea Kapitis Favoza (Favus, Kel)
Toplu yaşam, kötü hijyen koşulları ve kötü beslenme kolaylaştırıcı faktörlerdir. İnsandan insana geçer. Genellikle çocuklukta alınan hastalık tedavi edilmezse hayat boyu devam eder.
Daimî saç kaybı ve saçlı deride bir çeşit yara izi olan nedbe dokusu (atrofik skatris) alışılmış şeklidir.
Belirtileri aşağıdaki gibidir;
- Ortasında kırık bir saç olan fincan biçimli sarı-yeşil bir kabuk (scutulum, godet)
- Deride yara izi olan ve bir daha saç çıkmasına izin vermeyen nedbe dokusu (Atrofik skatris)
- Cılız, gri-beyaz ve normal uzunlukta saçlar
Favus’ta başın bütün çevresinde sağlam bir saçlı deri kalması çoğu kez gözlenen bir olaydır. Klasik şeklin dışında %5 oranında atipik şekillere de rastlanır.
Saç Mantarı Kimlerde Görülür?
Genellikle hijyene dikkat edilmeyen, kalabalık, ekonomik koşulları yetersiz ailelerin çocuklarında görülür.
‘Tinea Kapitis Süperfisyalis’ ve ‘Tinea Kapitis Profundus (Kerion Celsi)’ sadece ergenlik öncesi görülür. Favus ise hem çocuklarda hem erişkinlerde görülebilir.
Saç Dökülmesine Neden Olur mu?
Saç mantarı saç dökülmesine neden olabilir. Tinea Kapitis Profundus (Kerion Celsi) cinsi saç mantarında üzerine eklenen bakteriyel enfeksiyon şiddetli olursa saç dökülebilir. Ayrıca Favus cinsi saç mantarında saç dökülmesi şiddetli ve kalıcı olabilir. Tinaa kapitis süperfisyalis cinsi saç mantarında saçlarda kırılma ve dökülme olsa da tedavi ile saçlar yeniden çıkar.
Hangi Hastalıklarla Karıştırılabilir?
Saç mantarları saçlı deride yaptığı kepeklenme ve iltihaplanma belirtileri sebebiyle bazı deri hastalıkları ile karıştırılabilir. Bu hastalıklar aşağıda belirtilmiştir;
- Sedef Hastalığı (Psoriasis)
- Seboreik dermatit
- Sebore
- Frengi (Sifiliz) ikinci devir belirtileri
- Alopesia areata (Pelad)
- Sivilce (Folikülit)
- Temas Egzaması (Kontakt dermatit)
- Saç yolma hastalığı (Trikotillomani)
- Lupus eritematozus
- Konjenital ektodermal defektler
Tanı Nasıl Konur?
Hekim hasta kıllardan ve deriden materyal alır. Mikroskobik incelemede hastalığa sebep olan mantarlar görülerek saç mantarı tanısı kesinleştirilir.
Saç Mantarı Tedavisi Nasıldır?
Saç mantarı tedavisinde hem dıştan sürülen hem de ağız yoluyla uygulanan ilaçlardan faydalanılır. Diğer yandan hastalara da tavsiyelerde bulunulur. İyileşene kadar düzenli takip önemlidir.
Dıştan uygulanan (lokal) anti fungal ilaçlar;
- Krem
- Pomat
- Losyon
Ağız yoluyla verilen (sistemik) antifungal ilaçlar;
- Griseofulvin
- Ketokonazol
- Itrakonazol
- Terbinafin
- Flukonazol
Ayrıca iltihaplı durumlarda sistemik antibiyotikler verilebilir.
Hastalara Tavsiyeler
- Aşırı kalabalık ortamlardan uzak durulmalı
- Havuz, hamam, sauna gibi ortamlara girilmemeli
- Genel hijyen kurallarına dikkat edilmeli
- Başkalarına ait havlu eşya gibi kıyafetler kullanılmamalı
- Eller gereken sıklıkla yıkanmalı
- Hazır ve katkılı gıdalar yenilmemeli
- Sağlıklı gıdalar ile yeterince beslenilmeli
- Hayvanlarla direkt temastan kaçınılmalı
Sonuç olarak saç mantarı, çoğunlukla çocuklarda nadiren erişkinlerde görülebilen bulaşıcı bir deri hastalığıdır. Dikkat edilmezse sağlıklı aile bireylerine ve çevreye hastalık bulaştırılabilir. Saçın görünümünü bozarak psikolojiyi olumsuz etkiler. Vaktinde tedavi edilmezse kalıcı saç kaybı yapabilir. Ancak erken dönemde başlanan ve dermatoloji hekiminin düzenli takibi ile uygulanan bir tedavi programı sonunda tamamen düzelebilir.
