Vajinal mantar hastalığı kadınlarda yaygın görülen bir sağlık sorunudur. Normal vajina florasındaki dengenin bozulmasıyla oluşur. Kadınların hem psikolojisini hem toplumsal yaşantısını hem de cinsel hayatını kötü etkiler. Çoğu vakada tedavi süresi uzun olmasa da bazı vakalarda bıktırıcı şekilde uzayabilir ya da tekrarlayıcı olabilir. Bu yüzden hastalığı başlatan ya da tekrarlatan sebeplerin bilinmesi ve bunların ortadan kaldırılması vajinal mantarı engelleyebilir.
Vajinal Mantar Nedir?
Vajinal mantar, kandida mantarlarının vajinada ve kadın dış genital bölgesi olan vulvada oluşturduğu enfeksiyon hastalığıdır. Kadınların %75’i ömründe en az bir kez bu hastalığı geçirir. Hastalık vajina ve vulvada ileri derecede kaşıntı, akıntı ve tahrişe sebep olur. Cinsel aktivite vajinal mantar enfeksiyonu riskini artırır. Ancak cinsel olarak aktif olmayan kadınlarda ve çocuklarda da görülebilen bir hastalıktır.
Hastalığa sebep olan mikroplar kandidalar olduğu için ‘Vajinal Kandidiyazis’ olarak da bilinir. Bu mantarların türü %90 Candida albicans, %10 diğer kandida türleridir.
Vajinal mantara en sık sebep olan Candida albicans’ın oluşturduğu enfeksiyon genellikle kolay tedavi edilir. Diğer kandida türlerinin oluşturduğu vajinal mantar hastalığı tedaviye dirençli ya da tekrarlayıcı olma eğilimindedir. Bu türler akıntıdan kültür testi yapılarak tespit edilebilir.
Vajinal Mantar Neden Olur?
Vajinal mantar enfeksiyonuna sebep olan kandida mikrobu her kadının vajinal bölgesinde doğal olarak bulunan bir mikroorganizmadır. Normal vajina florasında bulunan bakteri ve mantar dengesi değişirse mantar hücreleri çoğalır. Bu dengesizliği oluşturup vajinada kandida mantarının artışına yol açan sebepler aşağıda belirtilmiştir;
- Gereksiz ve aşırı antibiyotik kullanımı
- Gebelik
- Diyabet
- Hormonal dengesizlik
- Doğum kontrol hapı kullanımı
- Östrojeni arttıran hormon tedavileri
- Bağışıklık sisteminin zayıflaması
- Sağlıksız beslenme alışkanlıkları
- Aşırı şekerli gıda (karbonhidrat) tüketimi
- Stres
- Uyku bozuklukları
Vajinal Mantar Bulaşıcı mıdır?
Vajinal mantar başkalarına bulaşıcı olabilir ve aşağıda belirtilen şekillerde bulaşabilir;
- Cinsel birliktelik
- Ortak kullanılan havlu ve çamaşırlar
- Tuvalet, banyo, hamam, sauna, havuz gibi ortak kullanım alanları
Ayrıca hastanın kendisinin diğer bölgelerine de yayılabilir. Erken tedavi edilmez ya da kortizonlu kremler sürülürse etrafa doğru ve makata yayılım gösterebilir.
Vajinal Mantar Belirtileri Nelerdir?
Vajinal mantar enfeksiyonları aşağıdaki belirtilere ve şikayetlere sebep olabilir;
- Vajinada kaşıntı
- Vulva adı verilen dış genital bölgede kaşıntı
- Vajinada şişlik, kızarıklık ve tahriş
- Vajina pililerinde silinme
- Vajina mukozasında vezikül ve püstüller (içi sıvı dolu kabarcıklar)
- Vajinal akıntı
- Bazen sulu akıntı
- Vajinada beyaz plaklar ya da zar şeklinde örtü
- Bazen vulvada vezikül ve püstüller
- İdrar yaparken yanma
- Cinsel ilişki sırasında ağrı ya da yanma
Hastalarda özellikle akıntı ve kaşıntı şikayetleri ön plandadır. Kaşıntı bazen ani kriz tarzında ve şiddetli şekilde hastayı rahatsız eder ve topluluk içinde zor durumda bırakır. Küçük kız çocuklarının kaşıntı sebebiyle çeşitli eşyalara sürtünme ya da genital bölgelerini kaşımaları nedeniyle aileler utanma duygusu yaşayabilir ve çaresiz hissedebilirler.
Bazen belirtiler tedavi olmadan belli bir süre sonra geçebilir. Ancak bu durum hafif ve yeni başlamış vakalarda olabilir. Kronik, tekrarlayan ve inatçı vakalarda kendiliğinden geçme pek görülmez.
Vajinal Mantar Akıntısı Nasıldır?
Hastaya göre farklılıklar olabilir. Genellikle aşağıdaki gibidir;
- Topak şeklinde
- Beyaz, krem ya da açık gri renkte
- Kesilmiş süt (avuz) ya da çökelek peyniri gibi pütürlü
- Bazen krem gibi kıvamlı
- Kokusuz veya nadiren ekşimsi bir koku olabilir.
Vajinal Mantar Cinsel İlişkide Acıya Neden Olur mu?
Vajina mantarı cinsel yaşamı etkileyen bir hastalıktır. Hastalık vajina ve vulvada tahriş, kızarıklık, şişlik ve çatlaklara sebep olur. Bu yüzden vajinal mantar hastalığı olan kişilerde cinsel ilişkisi sırasında acı ve ağrı meydana gelebilir.
Vajinal Mantar Varken Adet Olmak Nasıl Etkiler?
Vajinal mantar adet olunca geçmez. Belki geçici rahatlama olabilir. Çoğu zaman oluşan nem ve ped değiştirmeye bağlı acı, yanma ve batma hissi artar.
Vajinal mantar varken adet olunursa fitil tedavisine ara verilir. Adet bitiminde tedaviye kalınan yerden devam edilir.
Vajinal Mantar Gebeliğe Engel Midir?
Vajinal mantar gebeliğe engel değildir. Ancak cinsel birliktelik esnasında ağrı, acı veya yanma olursa gebelik için gerekli olan sağlıklı birliktelik gerçekleşmeyebilir.
Vajinal Mantardan Nasıl Korunabiliriz?
Genel olarak genital bölgenin kimyasal ve biyolojik dengesini bozabilecek sebepler ya da fiziksel ve mekanik tahrişler vajina mantarı oluşma ihtimalini artırırlar. Bu yüzden vajinal mantar riskini azaltmak için aşağıda belirtilenlere dikkat edilmelidir;
- Sıkı olmayan ve pamuklu iç çamaşırları tercih edilmeli
- Dar külotlu çorap, tayt ve pantolon giyilmemeli
- Vajina içi temizleyici kullanılmamalı
- Vajinal temizlik normal su ile önden arkaya yapılmalı
- Vajinal duş yapılmamalı
- Aşırı sıcak su ile banyo yapılmamalı
- Köpük banyosu yapılmamalı
- Parfümlü ped ve parfümlü tampon kullanılmamalı
- Genel hijyen kurallarına uyulmalı
- Jakuzi kullanılmamalı
- Ortak kullanılan tuvalet ve banyo gibi ortamların kullanımına özen gösterilmeli
- Aşırı kilo varsa verilmeli
- Sağlıklı beslenilmeli
- Hareketli bir yaşam tarzı tercih edilmeli
- Vajinal mantar varken denize girilebilir ancak yüzmeden sonra normal suyla duş yapılıp kurulanmalı ve ıslak mayo ile kalmamalı
- Spor yapıldıktan sonra spor kıyafetleriyle terli olarak beklememeli ve hemen duş yapılıp kıyafetler değiştirilmeli
- Gereksiz ve aşırı antibiyotik kullanımı olmamalı
- Psikolojik sağlık yerinde olmalı
Vajinal Mantar Nasıl Teşhis Edilir?
Önce hastanın şu ana kadarki hasta bilgileri (anamnezi) alınır. Sonra vajina ve vulva bölgesinin muayenesi yapılır. Akıntıdan materyal alınarak mikroskop altında incelenir ve kandida mantarı tespit edilerek tanı kesinleştirilir.
Nadir de olsa sık tekrarlayan ya da tedaviye dirençli olan vakalarda mantar türünün belirlenmesi amacıyla akıntıdan numune alınarak mikrobiyoloji laboratuvarına kültür testi için gönderilir.
Vajinal Mantar Tedavi Edilmezse Ne olur?
Vajinal mantar tedavi edilmezse makata ve kalçalara yayılım gösterebilir. Daha da gecikilirse kronik ve tam iyileşmeyen bir enfeksiyon halini alabilir. Hastanın sürekli kaşıntılı ve genital akıntılı bir yaşam sürmek zorunda kalması toplumsal vazifelerini ve insan ilişkilerini aksatır. Cinsel ilişki sırasında yaşanan ağrı, acı ya da yanma hissi hastayı cinsellikten soğutur. Eşiyle ilişkilerini dahi etkileyebilir. Tüm bu durumlar hastanın moralini bozarak depresyona sokacak boyutlara vardırabilir. Bu nedenle vajinal mantarın erken teşhis ve tedavisi çok önemlidir.
Vajinal Mantar Kendiliğinden Geçer mi?
Vajinal mantara sebep olan temel sorun ortadan kalkar ve bağışıklık sistemi güçlenirse vajinal mantar kendiliğinden geçebilir. Ancak bunların geçmesini beklemek uzun zaman alacağından ve bu arada hastalık ilerleyebileceğinden kendiliğinden geçmesi beklenmemelidir.
Tekrarlayan ve Geçmeyen Vajinal Mantar Neden Olur?
Vajinal mantara neden olan mikroorganizma direkt ya da dolaylı temasla dışarıdan bulaşabilmekle beraber, dışarıdan bulaşmasa da vajina koşullarının değişmesine bağlı olarak enfeksiyon oluşturabilir. Kandida adı verilen ve vajina florasında normal olarak bulunan bu organizma gerekli koşullar oluşunca hızlı bir şekilde çoğalır ve vajinal mantara neden olur. Çoğalmayı engellemek için bağışıklık sisteminin sağlıklı çalışması gerekir. Bu açıdan bağışıklık sisteminin zayıf düşmesinin önlenmesi vajinal mantarın tekrarlamasını engellemek için büyük önem taşır.
Vajinal mantarın tekrarlanmasına sebep olan ve altta yatan neden ya da nedenler ortadan kaldırılmazsa hastalık geçmez ya da tekrarlar.
Tekrarlayan ya da geçmeyen vajinal mantar olan hastalarda aşağıdakiler yapılmalıdır;
- Ayrıntılı fizik muayene
- Kültür testleri
- Şeker hastalığı yönünden inceleme
- Ayrıntılı hematolojik ve biyokimyasal testler
- Bağışıklık sistemini olumsuz etkileyen bir hastalık olup olmadığını anlamak için kan sayımı, idrar testi ve vitamin eksikliği testleri
- HIV gibi viral enfeksiyon için testler
Vajinal Mantar Tedavisi Nasıldır?
Vajinal mantarın tedavisinde her hasta için kendine özel değerlendirme yapılmalıdır. Hastanın yaşı, evli olup olmaması, doğum ve düşük sayısı, genetik özellikleri, geçirdiği hastalıklar, kullandığı ilaçlar, mesleği, alışkanlıkları, psikolojisi birlikte değerlendirilir ve hastaya en uygun tedavi seçimi yapılır.
Basit ve Komplike Vajinal Mantarın Tedavisi
Basit mantar enfeksiyonlarında öncelikle vajinal krem ya da bitkisel tedavi yöntemleri denenebilir. Ancak bunlar çoğu zaman tek başına çözüm sağlamaz. Basit enfeksiyonların tedavi seçenekleri şunlardır;
- Cinsel yönden aktif kadınlarda fitil tedavisi
- Daha önce cinsel birliktelik yaşamamış kişilerde ağızdan alınan mantar hapları
- Tedaviye destek olarak mantar kremi ve bitkisel tedaviler
Yeni başlayan vajinal mantar genellikle 5-7 günde iyileşir. Şiddetli vajinal mantar enfeksiyonları genellikle 15 günde tedavi edilebilir. Çok nadiren bazı hastalarda 1-2 ayı bulabilir. Bir defa vajinal mantar enfeksiyonu geçirenlerde tekrar görülme ihtimali artar.
Komplike enfeksiyonlarda hastalar tedaviye daha fazla direnç gösterir. Aşağıdaki hasta grupları komplike vajina mantarı olma ihtimalini akla getirir;
- Vajinal dokuda ülser, çatlak ve yırtılmalara yol açan şiddetli kaşıntı, kızarıklık ve şişme şikayetleri bulunan hastalar
- Bir yılda dört veya daha fazla vajinal mantar enfeksiyonu geçirenler
- Candida albicans dışındaki tedaviye dirençli farklı kandidaların vajinada oluşturduğu enfeksiyonu olanlar
- Gebe hastalar
- Diyabeti olan hastalar
- İleri derecede (Morbit) Obez hastalar
- Uzun süre antibiyotik kullananlar
- Uzun süre kortikosteroid ilaç kullananlar
- Uzun süre bağışıklığı baskılayan ilaç kullananlar
- Zayıf bağışıklık sistemine sahip olanlar
- HIV pozitif hastalar
Bu ciddi ya da karmaşık vajinal mantar enfeksiyonlarında hastanın yaşı, cinsellik yaşayıp yaşamaması, geçirdiği hastalıklar ve kendine has durumlar göz önünde bulundurularak farklı tedavi seçenekleri aşağıdaki gibidir;
- Ağızdan verilen 2-3 doz antifungal hap
- 14 gün süreyle krem, tablet veya vajinal fitil
- 6 hafta süreyle haftada bir ağızdan ilaç
- Uzun süreli dıştan uygulanan (lokal) antifungal ilaç
Ayrıca vajinal mantar enfeksiyonu sık tekrarlıyorsa cinsel partnerde mantar olup olmadığı da araştırılmalıdır.
Hamilelerde ve Emziren Annelerde Vajinal Mantar Tedavisi
Hamilelikte hormonların değişmesi vajina florasını etkiler ve kadın Vajinal mantara yatkın hale gelir. Düşük riski sebebiyle vajinal fitil ve krem kullanan gebeler vajinal mantara daha sık yakalanır. Hamilelerde vajinal mantar için ağızdan ilaç verilmez. Bebeğe zarar vermeyen tek kullanımlık fitiller ve kremler verilir.
Emziren annelerde ilaç süte geçeceğinden ağızdan mantar hapı verilmez. Ancak vajinal mantar kremi ya da gerekirse fitil tedavisi uygulanabilir.
Bebeklerde Vajinal Mantar ve Tedavisi
Sık olmasa da bebeklerde zaman zaman vajinal mantar enfeksiyonu görülebilir. Tedavide bebeğe zararı olmayan krem kullanımı uygundur. Bebeklerde vajinal mantar şu sebeplerle oluşabilir;
- Bebek bezinin uzun süre değiştirilmemesi
- Bebeğin altınının sabunlu ve kolonyalı bezle silinmesi
- Alerji yapan bebek bezi kullanımı
- Temizlik için kullanılan sabunlar
- Çeşitli nedenlerle antibiyotik kullanımları
Vajinal Mantar Diyeti Var mıdır?
Vajinal mantar enfeksiyonu geçiren hastaların fazla kilolardan kurtulmaları, bol vitaminli sebze ve meyve tüketmeleri, işlenmiş hazır gıdalardan uzak durmaları, aşırı tatlı ve kan şekerini yükselten gıdaları almamaları tedaviye katkı sağlar.
Enfeksiyonlarla mücadelede bağışıklık sisteminin gücü çok önemlidir. Beslenme alışkanlıkları, uyku, spor ve psikolojik durum bağışıklık sistemini etkiler. Aşırı kilolu olmak, yanlış beslenme, şeker hastalığına yatkınlık ve bağışıklık sisteminin bozuk olması vajinal mantar enfeksiyonlarının sık tekrarlamasına ve uzun sürmesine sebep olur.
En İyi Vajinal Mantar İlacı Nedir?
Bu sorunun tek bir cevabı olamaz. Tıpta hastalık yoktur hasta vardır. Her hasta kendine özel olarak değerlendirilir ve hekim o hastaya en uygun tedavi seçeneğini uygular.
Ağızdan Alınan Haplar Kimlere Önerilir?
Aşağıda belirtilen hastaların özelliklerinden dolayı ağızdan alınan haplarla tedavi edilmeleri uygun olacaktır;
- Çocuklarda
- Cinsel yönden aktif olmayan kadınlarda
- Vajinismus problemi olanlarda
- Vajinal fitil ve krem ile tedavi olamayanlarda
- Kronik, tekrarlayıcı vajinal mantar enfeksiyonu olan kadınlarda
Fitil Tedavisi Kimlere ve Nasıl Uygulanır?
Cinsel yönden aktif hastalarda fitil tedavisi öncelikle tercih edilmelidir. Fitil kullanımı vajinal mantarda oldukça etkilidir. Etkisini sadece vajina bölgesinde gösterir yani ilaç vücuda dağılmaz. Karaciğere ve böbreğe zararı olmaz. Genellikle kısa süreli tedavi yeterli olur.
Fitiller gece yatarken bir eldiven giyilerek, yağlı bir krem vasıtası ile vajinanın derinine olabildiğince ilerletilerek yerleştirilir. Bazı hastalarda fitil tedavisi sonrası akıntı bir miktar artabilir. Yanma hissi olabilir veya vajinal fitilin bir kısmı dışarı çıkabilir. Bunların hepsi normaldir.
Vajinal Mantarın Bitkisel Tedavisi Var mıdır?
Dünyada şimdiye kadar çok sayıda doğal tedavi yöntemi ile tedavi çalışmaları yapılmıştır. Vajinal mantar tedavisinde en sık kullanılan bitkiler şunlardır;
- Sirke
- Çay ağacı yağı
- Limon suyu
- Kızılcık
- Sarımsak
- Zeytinyağı
- Aloe vera
- Bal
- Probiyotik yoğurt
- Ozon yağı
- Kefir
- Maydanoz kürü
- Çörek otu
- Hindistan cevizi yağı
- Soğan kürü
- Kantaron yağı
Ancak istenmeyen yan etkiler, kullanım şeklinin kolay olmaması, reçete ile alınan ilaçlar gibi belli bir dozunun olmaması ve bitkisel tedavi yöntemlerinin sağlık bakanlığı tarafından onaylanmamış olması nedenleri ile vajinal mantar tedavisinde doğal ve bitkisel tedaviler ilaç tedavilerine destekleyici olarak denenebilir. İstenmeyen yan etkileri ortaya çıkarsa mutlaka zaman kaybetmeden hekime başvurulmalıdır.
Anlatılanlardan çıkarılabileceği gibi vajina mantarı öncelikle genç ve erişkinler olmak üzere her yaşta kadın için çok önemli ve sık rastlanan bir hastalıktır. Hastalığın tedavisi kişinin hem beden hem de ruh sağlığı açısından büyük önem arz eder. Tedavinin başarısı için kişiye uygun seçilen ilaçların uygun süre ve dozda uygulanmasının yanı sıra hastanın kendi üzerine düşen görevleri yerine getirmesi de gerekmektedir. Bu şekilde doğru bir tedavi süreci ile hastaların çok büyük bir bölümünde mükemmel neticeler elde edilebilmektedir.
