Yüzde zona yüz ve baş bölgesinde ağrıya sebep olan önemli deri hastalıklarından biridir. Genellikle orta yaş ve üzerinde rastlanan hastalık kişinin günlük fonksiyonlarını olumsuz etkiler ve görünümünü bozar. Nadir de olsa görme bozukluğu veya körlüğe yol açabilir. Ancak erken tanı ve tedavi hastalığın komplikasyonsuz ve hızlı bir şekilde iyileşmesini sağlayabilir.
Zona Hastalığı (Gece Yanığı) Nedir?
Zona suçiçeği virüsü olan ‘Varicella-zoster’ virüsünün ilerleyen yıllarda vücut direncinin düşmesiyle tekrar aktif olması sonucu oluşan bir deri hastalığıdır.
Genellikle çocuklukta geçirilen suçiçeği hastalığı sırasında virüsler deri ve mukozalardaki duyu sinirlerinin uçlarından girer ve duyu sinirlerinin çekirdeğine taşınır. Burada gizli bir enfeksiyon oluşur. Mevcut virüsler sinir hücrelerine zarar vermeden kalırlar. Ancak enfeksiyon yapma yeteneklerini kaybetmezler.
İlerdeki bir tarihte kişinin vücut direnci düştüğünde virüs sinir içinde çoğalır ve yayılır. Hangi sinir bölgesine denk gelirse o bölgeyi hastalandırır. En sık görülen bölgeler sırt, boyun, bel ve yüz bölgeleridir. Kol, bacak ve kuyruk sokumu bölgelerinde de görülebilir. Yüz bölgesindeki tutulumlarda görme kaybına yol açabilecek kadar şiddetli göz rahatsızlıklarına yol açabilir.
Ağrı sinirinde oluşan yoğun iltihap şiddetli ağrıya yol açar. Sinirlerin derideki uçlarından çevreye yayılarak zonanın deri belirtilerini oluşturur. Belirtiler vücutta tek taraflı yerleşir. Yani görünüm asimetriktir. Deri belirtileri kırmızı zeminde içi su dolu kabarcıklardır.
Hastalık herhangi bir yaşta ortaya çıkabilirse de en sık 50 yaş ve üzerinde görülür.
Yüzde Zona Neden Olur?
Suçiçeği geçiren kişilerde belirtiler ortadan kalktıktan sonra virüs vücutta pasif bir şekilde uykuda bekler. Bu virüs bağışıklık sistemini zayıflatan sebeplerle aktive olarak hastalığı başlatabilir. Bu başlatıcı faktörler aşağıda belirtilmiştir;
- Ağır gripal enfeksiyon
- Yoğun çalışma
- Stres ve üzüntü
- Çarpma ve düşme gibi travmalar
- Uzun süren uykusuzluk
- Kanser tedavisi görmek
- AIDS tedavisi görmek
- Bağışıklık baskılayan (İmmün süpresif) ilaçlar
- Uzun süre yüksek doz kortizon kullanımı
- İleri yaş (genellikle 50 yaş üzeri)
- Beslenme yetersizlikleri
Bulaşıcı Mıdır?
Zona hastası bu hastalığı başkasına zona hastalığı şeklinde bulaştıramaz ancak suçiçeği olarak bulaştırabilir. Kabarcıklardan çıkan sıvı ile cilt teması gerçekleşirse ‘Varisella zoster’ virüsü bulaşabilir. Bu yüzden içi su dolu kabarcıkların olduğu dönemde suçiçeği geçirmemiş ya da suçiçeği aşısı olmamış kişilerle temas halinde olmamaya dikkat etmelidir.
Yüzde Zona Belirtileri Nelerdir?
Zona ağrı sinirini ve deriyi ilgilendiren bir hastalık olmakla beraber bütün vücutla ilgili belirtiler de ortaya çıkarabilir. Zonanın genel semptomları aşağıda belirtilmiştir;
- Ağrı veya yanma hissi
- Karıncalanma veya uyuşma hissi
- Kaşıntı
- Tek taraflı (asimetrik) deri döküntüleri
- Kırmızı zeminde, gergin ve inci tanesine benzeyen içi su dolu kabarcıklar
- Hafif ateş yükselmesi
- Baş ağrısı
- Üşüme ve titreme
- Bazen mide rahatsızlığı
- Bazen yorgunluk ve bitkinlik
- Bazı hastalarda ışığı karşı duyarlılık
Deri Belirtileri
Deri belirtileri olan içi su dolu kabarcıklar kırmızı alan içindedir. Kalın duvarlı kabarcıklar genellikle açılmazlar. 2-7 gün sonra opak-sarımsı bir görünüm alırlar. Eskiyen kabarcıklar göbeklenir. Bu sırada çevredeki kızarıklık solar.
Bir haftada veziküller kurumaya başlar ve sarı-kahverengi kabuk (kurut) oluşur. Onuncu günde yapışık kabuk halini alır. Yaklaşık üç haftada tam olarak iyileşir.
İltihap (inflamasyon) ileri derece ise ya da ikincil enfeksiyon olmuşsa iz bırakarak iyileşme olur. Bu izler ömür boyu kalıcıdır.
Zona hastalığında deri belirtileri tek taraflı ve belli bir sinir bölgesini tutacak şekilde yerleşir. Yüz bölgesinde tutulan sinir ‘trigeminus’ siniridir ve bunun üç dalı vardır. Tutulan dala göre üç çeşit yüz zonası vardır;
- Oftalmik Zona: Gözün üst bölgesini ve gözü içine alır.
- Maksiller Zona: Yüzün orta bölgesi olan üst çene civarıdır.
- Mandibüler Zona: Yüzün alt bölgesi olan alt çeneyi içine alır.
Hangi Hastalıklarla Karıştırılabilir?
Deri lezyonları yoksa diğer ağrı nedenleri akla gelmelidir. Deri lezyonları çıktığında tanı kolaydır. Ancak yine de ayırıcı tanıda aşağıdakiler akla gelebilir;
- Kontakt Dermatit (Temas Egzaması)
- Yanıklar
- Piyodermalar (Derinin bakteriyel iltihabı)
- Vaksinya otoinokülasyonu
- Uçuk (Herpes Simplex)
Komplikasyonları Nelerdir?
Yüz bölgesindeki en önemli tutulum bölgesi gözü de içine alan ‘oftalmik zona’dır. Bu bölgede zona sonucu oluşabilecek yeni durumlar aşağıda belirtilmiştir;
- Post Herpetik Nevralji: Zona sonrası geçmeyen şiddetli ağrılarla kendini gösterir. Tedaviye dirençli olup 6-12 ay devam edebilen vakalar vardır. Yaşlıların üçte birinde ortaya çıkar.
- Beyin iltihabı (Ensefalit)
- Görme kaybı
- Kornea ülserleri
- Gözde kalıcı izler
- Kornea Yırtılması: Geç komplikasyon olduğundan oftalmik zona geçirenler iki yıl süreyle izlenmelidir.
- İz bırakan saç kaybı (Skatrisiyel Alopesi)
- Diş kaybı
- Baş ağrısı
- Yüz felci
- Hafif veya şiddetli işitme kaybı
- Denge problemleri
- Sekonder (ikincil) enfeksiyonlar
- Zonanın Yayılması (Disseminasyonu): Nadir görülür. Olguların çoğunda malignite (kanser ve benzeri hastalıklar) ya da immün süpresif tedaviye bağlı bağışıklık yetmezliği söz konusudur.
Yüz bölgesine oftalmik sinir bölgesi tutulumunda olaya göz de karışabildiğinden hastanın takibinin göz doktoru ve dermatoloji hekimlerince yapılması uygundur.
Çocuklarda Zona Görülür Mü?
Nadir de olsa görülebilir. Benim kendi mesleki tecrübemde zaman zaman çocuklarda kol, bacak ve gövdede yerleşmiş zona görülmekle beraber yüzde çok nadir görülmektedir.
Ölüm Riski Var mıdır?
Zona hastalığı ölümcül değildir. Ancak yaşam kalitesini ciddi oranda bozar. Başka ciddi hastalıkları olan kişilerde zona görülmesi, enfeksiyon riskinin ve ağrıların artmasına sebep olarak altta yatan hastalığın kötüleşmesine yol açabilir.
Tedavide Geç Kalınırsa Ne Olur?
Zona tedavisinde antiviral ajan kullanımına ilk 72 saat içinde başlanması gerekir. Tedavide geç kalınırsa virüs hızla çoğalma imkânı bulur. Bu yüzden antiviral ajanların etkisi azalır. Bu durum hastanın daha geç iyileşmesine ve ağrıların artmasına sebep olur.
Yüzde Zona Hastalığının Tedavisi Nasıldır?
Zona hastalığında tedaviye mümkün olduğunca erken başlamak tedavi etkinliğini artıracak ve iyileşme süresini kısaltacaktır. Tedavideki basamaklar aşağıda belirtilmiştir;
Medikal tedavi
Medikal tedaviler ağız yoluyla kullanılan ilaçlar ve dıştan uygulanan çeşitli kremler ve solüsyonlardan oluşur;
- Sistemik antiviral ilaçlar
- B vitamini ilaçları
- Ağrı kesiciler (analjezikler)
- Dıştan uygulanan (topikal) antiseptik solüsyonlar
- Dıştan uygulanan (topikal) antiviral kremler
- Antibiyotikli kremler
Hastalara tavsiyeler
Aşağıdaki hekim tavsiyelerine hastanın sıkı bir şekilde uyması hastalığın iyileşmesini hızlandıracak ve ağrıları azaltacaktır;
- Sigara ve alkol içilmemeli
- İstirahat edilmeli
- Sağlıklı gıdalar ile yeterince beslenilmeli
- Gürültü ve aşırı ışıktan korunmalı
- Çarpma, vurma ve sürtünme gibi travmalardan korunmalı
- Stresten uzak durulmalı
Göz Takibi
Göz tutulumu olan zona vakalarının göz hekimlerince değerlendirilmesi, takip ve tedavisi uygundur.
Zona Aşısı
50 yaş ve üzeri yetişkinler için ve bağışıklığı zayıflatan ilaç kullanan hastalar için tavsiye edilir. Zona ve zona sonrası ağrının önlenmesine yardımcı olabilir.
Zona Aşısı Hakkında Bilinmesi Gerekenler
- 50 yaş üzeri veya bağışıklığı zayıf kişilere uygulanır.
- Üst kola, enjeksiyon şeklinde yapılır.
- Sadece bir kez yapılması yeterlidir.
- Amacı zona kapma riskini azaltmaktır.
- En az beş yıl koruma sağlar.
- Zona hastalığını geçirirken de zona aşısı yapılabilir.
Zona Aşısının Yan Etkileri Nelerdir?
Aşının uygulandığı yerde lokal hassasiyet ve kızarıklık oluşabilir. Bunu dışında bildirilmiş yan etkisi yoktur.
Zona İyileşmesi Ne Kadar Sürer?
Genellikle 2-4 hafta arasındadır. Ancak ileri yaşlarda ağrılar aylarca devam edebilir. Bu ağrıya ‘post herpetik nevralji’ denir. Bazen uykuyu engelleyecek şiddette olabilir. Bu yüzden halk arasında hastalığa ‘gece yanığı’ adı verilir.
Hastanın yaşam kalitesi ciddi oranda düşer. Ağrılar bu kadar şiddetli olursa hastaların nöroloji ya da ağrı polikliniğince takibi uygun olur.
Yaşı genç olup başka hastalığı olmayan hastalarda ağrılar en fazla bir ayda geçer. Bu hastalarda klasik ağrı kesiciler yeterli olur.
Yaş ilerledikçe zona hastalığının komplikasyonlarının görülme sıklığı artar.
Yüzde Zona Tekrarlar mı?
Zona genellikle tekrarlamaz. Çok nadir tekrarlayabilir. Erken yaşlarda zona geçiren kişiler ileri yaşlarda tekrar yakalanabilir.
Son olarak, yüze yerleşen zona hastalığı çok sık olmasa da zaman zaman gördüğümüz önemli bir zona çeşididir. Özellikle gözü de içine alan ‘oftalmik zona’ görme kaybına kadar gidebilen ağır komplikasyonları sebebiyle daha da dikkat edilmesi gereken bir yerleşimdir. Bu yüzden yüz ve baş bölgesindeki ağrılı durumlar çok dikkatle takip edilmelidir. Ancak zona erken dönemde tanısı konularak tedavisine başlandığında ve iyi bir hasta uyumu ile tamamen iyileşmesi mümkün olan bir deri hastalığıdır.
